نظریه فیل سفید (نکات مدیریتی)
بیژن عزتی نیا
پادشاه تایلند به یک درباری در سال 1851 میلادی یک فیل سفید هدیه داد.فیل های کمیاب سفید نماد تقدس بوده وهزینه تغذیه ونگهداری بالائی داند ،در حالیکه منفعت خاصی برای صاحبش ندارند.آنها را نمی توان کشت یا برای کار استفاده کرد.از طرف دیگر صاحب آن با توجه به تقدس حیوان حاضر نیست آن را از دست بدهد و به خاطر هزینه های زیادی که برای آن کرده است ،راضی نمی شود تا آن را به شخص دیگری بدهد(خطای هزینه از دست رفته).در نهایت فیل سفید موجب فقر،فلاکت وبدبختی صاحبش می شود.
اصطلاح فیل سفید برای دارایی‌هایی استفاده می‌شود که میزان استفاده و مفید بودنشان نسبت به هزینه نگهداری‌شان ناچیز است و مالک آنها به خاطر هزینههای غیرقابل بازگشتی که در مورد آنها انجام شده، از لحاظ احساسی، نمی‌تواند به‌سادگی از بند آنها رها شود و هزینههای آتی آنها را می‌پذیرد. این دارایی‌ها قیمت بالایی دارند، فایده‌ی چندانی ندارند، هزینه نگهداری بالایی دارند و مالک آنها به نگهداری آنها اصرار دارد. ساخت فرودگاه در شهری کوچک که مسافر چندانی ندارد، ساخت بیمارستان در شهری با جمعیت بسیار کم، در حالیکه در شهر مجار بیمارستان‌های بزرگ و مجهزی وجود دارد؛ ساخت ورزشگاه یا مرکز همایش بسیار بزرگ در محله‌ای که نیاز چندانی به آن ندارد؛ خرید خانه بسیار بزرگ که فرد از عهده هزینههای جاری آن بر نمی‌آید؛ و داشتن اتومیبیلی که از عمر مفید آن سال‌ها گذشته و به خرج افتاده است؛ مثال‌هایی از قانون فیل سفید هستند. در حقیقت، از این دارایی‌ها استفاده چندانی نخواهد شد، ولی، هزینه زیادی باید صرف نگهداری آن شود و منافع اقتصادی مورد انتظار را تأمین نمی‌کند.
قانون فیل سفید در سازمان و مدیریت به ویژه در سرمایهگذاریها و مدیریت پروژه مشاهده می‌شود. فیل سفید در اقتصاد و تجارت پروژه‌هایی است که برای آنها زمان و هزینه زیادی صرف شده، ولی سودآور نیستند. پروژه‌های فیل سفید زیان‌ده و از نظر تحلیل هزینه – فایده غیراقتصادی هستند و مازاد اجتماعی منفی دارند. اجرای این پروژه‌ها بیشتر بر اساس ملاحظات سیاسی و عوام فریبی صورت می‌گیرد و به نوعی آفت تخصیص نادرست و ناکارآمد منابع است. فیل‌های سفید به‌ویژه در شرایط فعلی تغییرات مداوم عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فناوری و افزایش انتظارات مشتریان خطرناک هستند. این پروژه‌های زیان‌ده، فرصت‌های درامدزایی سازمان را کاهش می‌دهد. در نتیجه، سازمان نمی‌تواند با تقاضاهای بازار تطبیق یابد و مزیت رقابتی آن کاهش می‌یابد. این پروژه‌ها استرس طولانی مدت برای مدیران و کارکنان سازمان ایجاد می‌کنند.
مدیران برای اینکه گرفتار فیل سفید نشوند و از آن اجتناب کنند، باید
1-فیل‌های سفید سازمان خود را شناسایی و آنها را رها کنند
2-فیل سفید را از همان ابتدا قبول نکنند و عادت کنند که هر چیز رایگان یا ارزانی را قبول نکنند
3-ملاحظات سیاسی را در سرمایهگذاریها کنار بگذارند و با تحلیل هزینه – فایده روی پروژه‌های مطلوب اجتماعی سرمایه‌گذاری کنند.
4-اهداف مشخصی برای پروژه‌های مطلوب تعیین کنند و مراقب باشند تا پروژه از هدف اصلی خود دور نشود. پایش‌ها و ارزیابی‌های مستقل به طور مستمر انجام شود تا از منافع قابل ملاحظه پروژه‌ها اطمینان حاصل شود.