نقد از فهم سرچشمه می گیرد و به دریافت عمق می بخشد. بدون فهم یک اثر نمی توان آن اثر را نقد کرد. پیش شرط نقد، ارتباط با اثر و فهم آن اثر است. برای ارتباط با اثر باید با آن همدل شد و برای فهم اثر باید به عقل و آگاهی رجوع کرد. در نقد یک اثر عقل و دل با هم یکی و همراه می شوند. دل سرچشمه ی ارتباط درونی با یک اثر است و عقل سرچشمه ی نگاه بیرونی به اثر می باشد. برای بهتر دیدن،باید ابتدا با اثر ارتباط برقرار کنیم. هرچه ارتباط عمیق تر می شود، دیدن نیز بهتر و شفاف تر می شود و در این فرایند است که ماهیت اثر آشکار می شود و نقاط قوت و ضعف آن بهتر و دقیقتر نمایان میشود.
نقد نه کناره گیری از یک اثر است و نه تسلیم شدن در برابر اثر هست. نقد، ارتباط آگاهانه و کارشناسانه با اثر است. منتقد در نقد اثر نه به دنبال تحمیل ذهنیت خودش بر اثر هست و نه به دنبال فهم ذهنیت خالق اثر. بلکه منتقد به دنبال کشف جهان اثر است.
نقد مواجهه ی عالمانه، منصفانه، واقع بینانه، کارشناسانه و بدون حب و بغض با مسائل گوناگون است.
ما در جهان واقعیت زندگی می کنیم. پس نگاهمان به واقعیت های پیرامونمان نیز بهتر است که واقع بینانه باشد. نگاه واقع بینانه و بی طرف، نگاهی است که هم خوبی ها را می بیند و هم بدی ها را. هم ضعف ها را می بیند و هم قوت ها را. هم زیباییها را می بیند و هم زشتی ها را. نگاه عالمانه، اینگونه نگاهی است.
عاشقان نمی توانند منتقدان خوبی در این جهان باشند! منتقد، واقعیت را همانگونه می بیند که هست؛ نسبی. اما عاشق به دنبال امر مطلق و مطلق ها است. عقل، واقع بین است و عشق، معشوق بین. عاشق، معشوق را سرچشمه ی همه ی خوبیها و جلوه ی همه ی زیباییها می داند اما عالم، جهان را مجموعه ای از خوبی ها و بدی ها، زشتی ها و زیباییها و ضعف ها و قوت ها می بیند.
معشوق برای عاشق، برتر از هرگونه نقد و آزمون است چرا که او مطلق خوبیها و زیباییها است اما واقعیت های این جهان چون از نگاه عالمانه نسبی می باشد پس قابل نقد نیز می باشد. کسی که ایدئولوژیک به مسائل نگاه می کند او نیز نمی تواند یک منتقد خوبی باشد چرا که او نیز همه ی حقیقت را در نزد یک شخص و یا یک گروه خاص می داند و از اینرو آن شخص و یا آن گروه را برتر از هرگونه نقدی می داند.
نقد کردن یعنی ترمیم و اطلاح کردن. نقد کردن یعنی مشخص کردن ناخالصی ها برای از میان بردن آنها و به سمت کاملتر شدن حرکت کردن. نقد به ما کمک می کند تا فریب ظاهر امور را نخوریم.
تخریب از بین بردن یک چیز است اما نقد به معنای این نیست که ما کلیت یک چیز را قبول نداریم بلکه به معنای این است که ما با اشراف به نقاط ضعف و قوت یک چیز می خواهیم که ضعف ها و کاستی ها را ضمن نمایان ساختن، از میان برداشته و در جهت ترمیم و افزایش نقاط قوت حرکت کنیم. نقد یک حرکت سازنده و رو به جلو است. تمسخر، بی اهمیت جلوه دادن یک چیز است. تخریب، حذف و از میان برداشتن یک چیز است اما نقد نه تمسخر است و نه تخریب. بلکه نقد مبتنی بر یک نگاه واقع بینانه، عالمانه، کارشناسانه و همراه با احترام و در جهت اصلاح و پیشرفت می باشد.
منتقد باید در حوزه ی نقد خود، کارشناس، خبره و متخصص باشد. هر کسی نمی تواند منتقد باشد. نقد کار آسانی نیست. نقد مبتنی بر تبحر و تخصص و دلسوزی است. نقد، بی رحمانه است اما این بی رحمی از سر دلسوزی و خواستن است. منتقد، برانداز نیست بلکه سازنده است.
نقد، واقعیت های یک مسئله را روشن و آشکار می سازد. ضعف ها و قوت ها را نمایان می سازد. منتقد با نگاه واقع بینانه ی خویش به ما کمک می کند که یک مسئله را نه بیشتر از آنچه که هست، قوی ببینیم و نه بیشتر از آنچه که هست، ضعیف به شمار آوریم. نقد، محدوده ی ضعف ها و قوت های یک اثر را نمایان می سازد. نقد، کمک به مواجهه ی عالمانه و واقع بینانه با مسائل و پدیده های گوناگون است. نقد به ما یادآوری می کند که هر چیزی را در محدوده ی همان چیز به داوری بنشینیم. نقد به ما کمک می کند تا برداشت ها و داوری هایمان در مورد یک چیز اغراق آمیز نباشد. نقد مبتنی بر واقعیتهای موجود است و نه حدس و گمانها. نقد مبتنی بر آگاهی و تخصص است و نه احساس و تعصب. نقد، روشنگری در جهت اصلاح است. نقد یک عامل مهم در جهت پیشرفت و پویایی است. ما همواره نیازمند به نقد هستیم.
فرج عزیزی
